regie Mark Verkerk, montage Jos Driessen, productie Ton Okkerse voor EMS

Documentaire, 60 minuten voor de BOS, 2010

Het boek Eindeloos Bewustzijn van cardioloog Pim van Lommel veranderde voor veel mensen het inzicht over het leven op een radicale wijze. Het boek is het resultaat van twintig jaar wetenschappelijk onderzoek naar ervaringen van mensen met een zogenaamde bijna-dood ervaring (of BDE). In de documentaire Eindeloos Bewustzijn vertellen vier mensen over hun BDE en over de ingrijpende invloed daarvan op hun leven. Pim van Lommel vertelt hoe de verhalen van dit soort mensen hem brachten tot zijn onderzoek en hoe hij uiteindelijk tot de conclusie is gekomen dat het bewustzijn niet louter een product van de hersenen is.

TROUW - 4 NOVEMBER 2010 - Anniek van den Brand

Op zoek naar de wonderen van het bewustzijn

Mark Verkerk (54) maakte de documentaire ’Eindeloos bewustzijn’ naar aanleiding van het gelijknamige boek over bijna-doodervaringen van cardioloog Pim van Lommel. Zondag is de documentaire op televisie.

„In Nederland zijn 125.000 exemplaren verkocht van ’Eindeloos bewustzijn’, het boek van Pim van Lommel over bijna-doodervaringen. Ik had niets met het onderwerp; ik heb nooit een bijna-doodervaring gehad en kende ook geen mensen die erover spraken”, zegt Filmmaker Mark Verkerk. „Ik ging het boek lezen omdat ik het bijzonder vond dat zo’n weinig toegankelijk, wetenschappelijk getint boek in een fenomeen werd. Daar lag mijn aanvankelijke interesse: hoe kan zo’n moeilijk boek aanslaan bij zoveel ’gewone’ mensen.”

Begreep u dat na het lezen van het boek?

„Ik las het boek kort nadat ik de bioscoopfilm ’Buddha’s Lost Children’ had gemaakt. In die film volg ik een Thaise monnik die in het grensgebied van Burma en Thailand kinderen opvangt. Het is een vergeten, straatarm gebied met veel drugssmokkel. De monnik neemt jongens op sleeptouw; wezen, kinderen die door hun ouders een tijd aan hem worden toevertrouwd. Hij geeft ze een paard en een jaar lang mogen ze mee op zijn reis van dorp tot dorp. In die tijd leren de jongens wat vriendschap is, wat verbondenheid met elkaar betekent, wat een band met de natuur kan doen. Na een jaar zie je dat ze ongelofelijk zijn veranderd; ze zijn sterker, ze hebben een basis gekregen waarop ze een leven kunnen bouwen.

„De monnik had een favoriete uitspraak: de problemen in de wereld komen voort uit een gebrek aan bewustzijn. Volgens hem zijn oplossingen nooit puur politiek of economisch. Het boeddhisme is een traditie met veel aandacht voor en kennis over bewustzijn. In het boek ’Eindeloos bewustzijn’ ging het opnieuw over bewustzijn – op een wetenschappelijke manier vraagt Van Lommel zich af hoe het werkt; wat is het wel en wat is het niet? Intrigerende vragen.”

Wat vond u van Van Lommels antwoord?

„Volgens de huidige wetenschappelijke maatstaven bestaan bijna-doodervaringen niet. Maar één op de vijfentwintig mensen denkt al een blik in de hemel te werpen voordat hij sterft. Mensen met een bijna-doodervaring ontmoeten onvoorwaardelijke liefde en zo’n allesomvattende acceptatie dat het hun leven op aarde voorgoed verandert. Wetenschappers negeren die ervaringen omdat ze die niet kunnen meten. Van Lommels boek is een pleidooi om de westerse wetenschap te verruimen, te verbreden, om ook subjectieve elementen toe te laten.”

Kunt u zich vinden in Van Lommels pleidooi?

„Verliefdheid kun je ook niet meten, net zo min als schoonheid, maar dat wil niet zeggen dat het er niet is.”

Waarom een documentaire?

„In de documentaire toets ik een aantal ideeën uit het boek aan de ervaringen van mensen. Het zijn subjectieve ervaringen die je niet kunt meten in een laboratorium maar voor de mensen die ze hebben meegemaakt zijn ze heel erg echt.

„Van Lommel heeft een onderzoek in wetenschappelijk tijdschrift The Lancet gepubliceerd. Daarin toont hij aan dat er geen wetenschappelijke oorzaak is te vinden voor bijna-doodervaringen. Van Lommel heeft uitgesloten dat het een reactie van de hersenen is op zuurstoftekort, of dat het anderszins een vreemde kronkel is van een brein in nood. Dan wordt het moeilijk én interessant: dan moet je dus gaan luisteren naar de verhalen van mensen die het hebben meegemaakt.”

Gelooft u de verhalen van de mensen die in uw film aan het woord komen?

Mark Verkerk: Voor mij heeft het niet met ’geloven’ te maken. Ik zie dat het geen bedachte verhalen zijn, het zijn echte ervaringen. Ik weet niet waar die ervaringen vandaan komen, maar dat vind ik ook niet zo interessant. Van Lommel pleit voor aandacht voor die verhalen, hij vraagt, ook aan de wetenschap, niet weg te kijken, hij roept op om vragen te blijven stellen. Dat is wat ik doe. Ik probeer in de documentaire mensen aan het woord te laten, zonder dramatisering door spannende muziek of video-effecten. De verhalen zijn oprecht emotioneel, authentiek, levensveranderend – dat wilde ik laten zien. Ik onthoud me van commentaar, ik denk dat het voor de kijker het interessantst is om rechtstreeks contact te hebben met mensen die zo’n ervaring hebben gehad.”

Wat viel u op tijdens het maken van de film?

„Vanaf het moment dat ik me ging bezighouden met het onderwerp, viel me op om hoeveel mensen het gaat. Er lopen echt honderdduizenden mensen in Nederland rond met zo’n ervaring. Bovendien kent bijna iedereen wel iemand die zoiets heeft meegemaakt. Wat me ook frappeerde: ondanks de verschillende verhalen zijn er opvallend veel overeenkomsten. Ik heb gezocht naar mensen die in balans waren, naar mensen die goed over hun ervaring kunnen praten. Ik laat een zakenman aan het woord, een kapper, een jonge en een oudere vrouw – vier verschillende mensen maar hun verhalen overlappen.”

Is Pim van Lommel blij met uw werk?

„Van Lommel kende mijn vorige films en werkte graag mee aan de documentaire. Ik vind het een bijzondere man. Hij komt uit de materialistische, wetenschappelijke hoek en is een heel andere kant op ontwikkeld. De eerste keer dat een patiënt hem vertelde over een bijna-doodervaring, wilde hij er niets over horen. Tegenwoordig staat hij er heel open tegenover, zonder dat hij in mijn ogen fanatiek wordt.”

Bent u zelf over anders gaan denken over zaken die volgens de wetenschap niet bestaan?

„Ik ben geboren in Kenia. Daar zijn healings heel gewoon. Ik heb het vaak gezien, soms werkte het. Ik heb er niets tegen. Later woonde ik in Indonesië. Ook daar heb ik dingen gezien die volgens de westerse wetenschap niet kunnen.

„Mijn doelstelling is meer erkenning bewerkstelligen voor de wonderlijke wegen van het bewustzijn. Van Lommel is iemand die een visie op bewustzijn heeft ontwikkeld door uit meerdere bronnen te putten, door kennis te vergaren uit allerlei tradities; zowel de westerse wetenschappelijke als de oude spirituele kennis. Daar kan ik me goed in vinden.”